Ä°NSANLIÄžA AKAN IRMAK

Songül Saydam ve Yaşar Öztürk’ün ortaklaşa hazırladığı İnsanlığa Akan Irmak adlı yapıt, Etik Yayınevi tarafından kısa bir süre önce yayımlandı. Yıllar sonra yaşamlarını renklendiren kızları Ada’ya armağan edilen kitap, ilkçağlardan günümüze akan bir ırmak aslında.

Silifke’de Halk Kitabevi sahibi YaÅŸar Öztürk ile resim öğretmeni eÅŸi Songül Saydam, halkın aydınlanması için arı gibi çalışan iki aydın.  Kitabevindeki kitapların pek çoÄŸu özenle ve seçilerek karışmış Ä°nsanlığa Akan Irmak’a…

Adı geçen kitapta, yaşadıkları dönemin sınırlarını aşmış, evrenselliği yakalamış, etkileri günümüze değin çağlayarak gelmiş yirmi iki Türk büyüğü anlatılıyor. Yapıtta, sırasıyla Azra Erhat, İsmail Hakkı Tonguç, Sabahattin Eyüboğlu, Nurullah Ataç, Abdi İpekçi, Ziya Gökalp, Hilmi Ziya Ülken, Mithat Paşa, Nuri Demirağ, Hulusi Behçet, Şevket Beysanoğlu, Agop Dilaçar, Kaşgarlı Mahmut, Ali Şir Nevai, Afet İnan, Evliya Çelebi, Sait Faik, Orhan Veli, Mevlana, Mimar Sinan, Fatih Sultan Mehmet ve Aşık Veysel’in, monografi ve biyografilerinde bulamayacağımız çok önemli bilgilere ulaşıyoruz.

Bütün Dünya Dergisi’nin de yazarları olan Saydam-Öztürk çifti, 1008 yılında doğan Kaşgarlı Mahmut’tan günümüze dil, kültür, bilim, sanat ve askeri alanda deha olan ya da devlet adamlığı, gazeteciliği, yazar ve şair kimliği ile bildiğimiz pek çok değerimizi, alanlarındaki çalışmaları ve örnek kişilikleriyle İnsanlığa Akan Irmak’ ta tanıtarak, yüreğimizi ısıtıyor.

230 sayfalık kitapta, Asya’dan Avrupa’ya, Kuzey Afrika’dan Amerika Birleşik Devletleri’ne uzanan bir yolculuğa çıkıyor; pek çok ülke ve kentte konaklıyoruz. Mezopotamya, Hint, Moğol, Anadolu, Yunan, Roma, Bizans, Osmanlı uygarlıklarıyla yakından tanışıyor; yalnızca Zerdüştlük, İran ve Hint dinlerinden değil, hümanizm ve Rönesans’ın ışığından da payımıza düşeni alıyoruz.

 

İnsanlığa Akan Irmak ile Orta Asya’daki Issıg Gölü’nden Katya Çölleri’ne, Mısır Piramitleri’nden Tac Mahal’e, Rumeli Hisarı’ndan Ayasofya’ya, Selimiye Camii’ne, Topkapı Sarayı’na ve Haliç’e kadar dünyanın ve ülkemizin pek çok yerinde dolaşırken Babür Han, Makedonyalı Büyük İskender, Sezar, Churcil, Humeyni, Atatürk, İsmet İnönü, Celal Bayar, Erdal İnönü, Bülent Ecevit gibi önemli devlet adamlarıyla tarih bilgimizi güncelliyor, yenilerini de ekliyoruz dağarcığımıza. Aynı zamanda Osmanlı padişahları, sadrazamları ve şehzadelerinin birbiriyle ilişkilerinden yola çıkarak Osmanlı devlet yönetiminin bilinmeyenlerini, satır aralarını okuyoruz.

Yazarlarımız, İnsanlığa Akan Irmak’ta tanıttıkları yirmi iki kişi ile sınırlı kalmayıp eski dönemlerden günümüze Ak Şemseddin, Akkoyunlu Uzun Hasan, Bahaeddin Veled, Behice Boran, Fikret Kızılok, Gevher Hatun, Hacı Bektaşî Veli, Hattat Hasan Çelebi, Heykeltıraş Hüseyin Anka,  Hüseyin Baykara, Piraye, Filozof Rıza, Latife Hanım, Mehmet Çelebi, Molla Gürani, Müşfik Kenter, Nasreddin Hoca,  Nuri Conker, Ömer İnönü, Ruşen Eşref Ünaydın, Reşit Galip, Seyyid Burhaneddin, Sitti Hatun, Tebrizli Şems, Şevket Aziz Kansu, Tilda, Vehbi Koç, Angiello, Bartolomeo, Bismark, Trabzonlu Georges, Ressam Giovanni Bellini, De Freycinet, Leonardo, Marco Polo, Rafael, Michelango, Strabon, Şiblizade, Ubadi, Xenophon, Wilhelm Reich gibi ülkemizde ve dünyada tanınmış sanat, bilim, kültür, dil, politika konusunda çok sayıda değerli kişiye de gönderme yapıyor.

 

İnsanlığa Akan Irmak’ta geçmişten günümüze yolumuzun aydınlanmasında katkısı olan Adalet Cimcoz, Ahmet Emin Yalman, Ahmet Hamdi Tanpınar, Ahmet Vefik Paşa, Ali Canip Yöntem, Ali Emiri, Ara Güler, Aşık Veysel, A. Kadir, Asım Bezirci, Ata Bey, Bedri Rahmi Eyüboğlu, Besim Atalay, Cahit Külebi, Cahit Sıtkı Tarancı, Dadaloğlu, Falih Rıfkı Atay, Fazıl Hüsnü Dağlarca, Füsun Akatlı, Fuzuli, Hıfzı Topuz, Haldun Taner, Halikarnas Balıkçısı, Hasan Ali Yücel, Karacoğlan, Kâtip Çelebi, Kilisli Rıfat, Köroğlu, Mehmet Akif Ersoy, Melih Cevdet Anday, Memed Fuad, Murathan Mungan, M. Şekip Tunç, Muzaffer Uyguner, Nazım Hikmet, Necati Cumalı, Necip Fazıl, Nedim, Neyzen Tevfik, Niyazi Berkes,  Oktay Rıfat, Orhan Veli, Ömer Seyfettin, Pertev Naili Boratav, Peyami Safa, Sabahattin Ali, Sami Kohen, Samih Rıfat, Suut Kemal Yetkin, Vedat Günyol, Yahya Kemal, Yaşar Kemal, Yunus Emre, Aragon, Aristophanes, Babeuf, Balzac, Cervantes, Curtius, Descartes, Dewey, Dostoyevski, Diyojen, Eflatun, Eluard, Ezop, Ferideddin Attar, Goethe, Gogol, Gueverca, Hans Christian Andersen, Hegel, Herodot, Homeros, La Fontaine, Livius, Moliere, Montaigne, Musset, Pascal, Pestalozzi,  Pierre Loti, Platon, Ronsard, Sokrates, Shakespeare, Stendhal, Tolstoy, Victor Hugo, Voltaire gibi şair, yazar ve düşünür ile Divanü Lügat-it-Türk, Keşfüzzunun, Mesnevi, Tezkiret-ül Ebniye, Ferhat ile Şirin, Dünya Tarihinin Genel Hatları,  Irklar ve Tarih, Medeni Bilgiler, Mitoloji Sözlüğü, Osmanlı Münevverinden Türk Aydınına, İliada, Odysseia, Devlet, Devrim Yazıları, Faust, Don Kişot,  Ezop Masalları gibi pek çok disiplini kapsayan yapıttan da söz ediliyor.

İnsanlığa Akan Irmak’ta gezinirken Mustafa Kemal Atatürk, Sultan Abdülhamid, Abidin Dino, A. Adnan Adıvar, Ahmet Kutsi Tecer, Azra Erhat, İsmet Zeki Eyüboğlu, Haldun Taner, Orhan Hançerlioğlu, Sabahattin Eyüboğlu, Mina Urgan, Ömer Asım Aksoy, Ümit Kaftancıoğlu, Chomsky, Disraeli, F. Mayar, Faraday, Ömer Hayyam, Prof. Schwartz, Dr. Yorgi, Wilhelm Von Humbold ve tarihçi Zorzo Dolfin’den yapılan alıntılar da kitabın debisini arttırıyor.

Yazarlarımız Songül Saydam ve Yaşar Öztürk’ün kalemiyle, özellikle mütareke yıllarında çoğunluğu İstanbul’da yayımlanan, Mithat Perin’in çıkardığı İstanbul Ekspres; Ali Naci Karacan’ın kurucusu olduğu Milliyet; Milliyet Gazetesi yazar ve çalışanları tarafından oluşturulan akşam gazetesi Gün ile Şark Posta, Diyarbakır, Yeni Sabah, Hür ve Zincirli Hürriyet, Arevelk (İstanbul’da Ermenice yayımlanan), La Presse Illustrée gibi gazetelere; İnsan, Karacadağ, Ziya Gökalp, Belleten, Varlık, Yaprak gibi dergilere ve Küçük Hayat Ansiklopedisi’ne uzanan o yılların süreli yayın dünyasına göz atıyoruz.

Kitapta ayrıca Habib Edib Törehan Bilim Ödülü, TDK Çeviri Ödülü, Sait Faik Öykü Ödülü ile 1936 yılında İstanbul Beylerbeyi Sarayı’nda düzenlenen Balkan Festivali de anımsatılıyor. Bunun yanında Hassa Mimarlar Ocağı, Müdafaa-i Hukuk, Kanuni Esasi, Kuleli Olayı, Genç Kalemler, Yardım Sandığı, İstanbul Emniyet Sandığı, Müzika-ı Hümayun, Cumhurbaşkanlığı Bando Heyeti, Garip Grubu, Ziraat Bankası, Sümerbank, Etibank, Denizbank, THK, Türk Ocakları şemsiyesi altında Türk Tarih Heyeti, sonraki adı Türk Tarih Kurumu olacak olan, Türk Tarihini Tetkik Cemiyeti, TDK, Halkevi, Dil Kurultayı, İstanbul Fatih Millet Kütüphanesi, Köy Enstitüleri, Türkiye Basın Enstitüsü, Türk Gazeteciler Sendikası, Yazarlar Derneği, Sait Faik Müzesi, Tubitak, Unesco, Uluslararası Basın Enstitüsü gibi ulusal ve uluslararası kuruluş ve olaylardan söz edilmesi; tarihsel, bilimsel, kültürel, sosyal olay ve olguları daha net algılamamızı sağladığı gibi kitaba ayrı bir renk ve canlılık katıyor.

Saydam ve Öztürk’ün bu özgün yapıtını okurken Stefan Zweig’in kitapları içinde beni en etkileyen birini anımsadım. Onun, tarihin önemli olaylarını belirleyen ve onlara yön veren İnsanlık Tarihinde Yıldızın Parladığı Anlar (1927) adlı kitabında, tanıdığımız kişilerin bilmediğimiz yönleri ile etkileyici özelliklerini öğrendiğimiz gibi; İnsanlığa Akan Irmak’ta da Türk dünyasının ünlü ve önemli kişilerinin çarpıcı yanlarını buluyoruz.

 

İnsanlığa Akan Irmak aslında bir cep ansiklopedisi. Yazarların duru Türkçesi ve su gibi akan anlatımı ile oluşturduğu bu özgün yapıt, herkesin, özellikle gençlerimizin okuması gereken bir el kitabı niteliğinde. Okurun, geçmişin bilinmeyenlerini, resmi tarih dışındaki kıyı köşeleri anlatan bu değerli kaynağı elinden bırakmayacağına inanıyorum.

Tanıtım Yazısı: F. Saadet Bilir
Kitap Künyesi:İnsanlığa Akan Irmak, Songül Saydam-Yaşar Öztürk, Etik Yayınları, İstanbul, Ocak 2008, ISBN: 9758565504